Początki ochrony krajobrazu doliny dolnej Wisły sięgają 1993 roku, kiedy to utworzono Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych (Rozporządzenie nr 142/93 Wojewody Bydgoskiego z dnia 6 maja 1993 r., Dz. Urz. nr 11 z dn. 9 sierpnia 1993 r., poz. 143 oraz Rozporządzenie nr 319/95 Wojewody Bydgoskiego z dnia 19 grudnia 1995 r., Dz. Urz. nr 6 z dn. 29 marca 1996 r., poz. 28). Kolejnym etapem było utworzenie po drugiej stronie Wisły Chełmińskiego Parku Krajobrazowego (Rozporządzenie nr 11/98 Wojewody Toruńskiego z 15 maja 1998 r., Dz. Urz. nr 16, poz. 89). W tym samym roku Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych zmienia nazwę na Nadwiślański Park Krajobrazowy (Rozporządzenie nr 33/98 Wojewody Bydgoskiego z dnia 31 sierpnia 1998 r., Dz. Urz. nr 54 z dn. 11 września 1998 r., poz. 256).

Po reformie administracyjnej w 1999 roku, w wyniku połączenia Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego i Chełmińskiego Parku Krajobrazowego utworzono Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły. Dokumentem ustanawiającym nowy park było Rozporządzenie nr 50/99 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 31 marca 1999 roku (Dz. Urz. Woj. Kujawsko-Pomorskiego nr 24/99 z dnia 13 kwietnia 1999 r., poz. 142). W roku 2003, na mocy Zarządzenia nr 144/03 Wojewody Kujawsko- Pomorskiego z dnia 21 maja 2003 r. Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły zmienia nazwę na Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Kolejne akty prawne dotyczące Zespołu Parków ukazują się we wrześniu 2005 r. Są to rozporządzenia Wojewody Kujawsko-Pomorskiego nr 18/2005, 19/2005, 20/2005 oraz 349/2005. Zawierają one m.in. opis przebiegu granic parku i zakazy obowiązujące na jego terenie.

Zespół Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą, rozciągający się na długości około 100 km i zajmujący powierzchnię prawie 60 tysięcy ha, jest jednym z większych obszarów prawnie chronionych w województwie kujawsko-pomorskim. Pod względem administracyjnym, położony jest na terenie czterech powiatów i siedemnastu gmin. Najcenniejsze przyrodniczo fragmenty doliny Wisły chronione są w formie 14 rezerwatów przyrody. Duże zróżnicowanie geomorfologiczne zboczy doliny i terenów przyległych znajduje swoje odzwierciedlenie w mozaikowatości krajobrazów naturalnych, z wieloma typami ekosystemów; rozległej rzeki nizinnej z piaszczystymi i żwirowymi łachami, przylegającymi do brzegów łąkami, starorzeczami, lasami łęgowymi, aktywnymi geologicznie zboczami i dolinkami erozyjnymi. Różnorodność typów siedlisk przyczynia się do bogactwa świata roślinnego i zwierzęcego na terenie parku. Z dotychczasowych badań wynika, że flora roślin naczyniowych (kwiatowych i paprotników) jest bardziej zróżnicowana niż na terenach przyległych i liczy około 1000 gatunków. Stwierdzono występowanie 67 gatunków roślin pod całkowitą ochroną i 14 pod częściową. Większość roślin chronionych to jednocześnie gatunki zagrożone wyginięciem, zamieszczone w „Czerwonej Księdze".

Wśród dominujących gatunków pospolitych spotyka się szereg osobliwości florystycznych m.in. azotolubne komosy (Chenopodium), rdesty (Polygonum) i łobody (Atriplex), które rosną na płaskich odcinkach dna doliny Wisły zbudowanych z aluwiów rzecznych. Na wynurzających się latem piaszczystych wyspach i ławicach rosną gatunki roślin niespotykane na innych terenach: komosa klonolistna (Chenopodium acerifolium), szczaw ukraiński (Rumex ucranicus), rdest Brittingera (Polygonum brittingeri), namulnik brzegowy (Limosella aquatica) czy niedawno przybyła z dorzecza Dniepru miłka orzęsiona (Eragrostis pilosa). Na piaszczystym podłożu rośnie ponadto turzyca piaskowa (Carex arenaria) będącą pod częściową ochroną oraz znacznie rzadsza turzyca loarska (Carex ligerica) – gatunek umieszczony na Czerwonej Liście. Bogactwo roślin wodnych oraz szuwarowych występuje przy licznych starorzeczach. Rosną tam m.in. grzybienie (Nymphaea), grążele (Nuphar lutea), rdestnice (Potamogeton) i paproć salwinia pływająca (Salvinia natans). Dolina Dolnej Wisły jest znanym od dawna skupieniem roślinności kserotermicznej, która najczęściej występuje na stromych, niezarośniętych lasem zboczach, często o wystawie południowej. Część rosnących tam gatunków przetrwała od końca ostatniego zlodowacenia, z czasów panowania lasów tundry i „zimnego stepu". Najbardziej znane i chronione gatunki stepowe występujące na terenie Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą to: ostnica włosowata (Stipa capillata) i ostnica Jana (Stipa joannis), miłek wiosenny (Adonis vernalis), wężymord stepowy (Socrzonera purpurea), goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata), ostrołódka kosmata (Oxytropis pilosa), zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris) i wisienka karłowata (Cerasusfruticosa). Ponadto spotyka się naparstnicę zwyczajną (Digitalis grandifolia), rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia), liliie złotogłów (Lilium martagon), skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia), storczyki (Orchis), goździki (Dianthus) i inne cenne gatunki, zktórych trzy znalazły się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: sasanka otwarta, (Pulsatilla patens), leniec bezpodkwiatowy (Thesium ebracteatum), i starodub łąkowy (Ostericum palustre). Część z wymienionych gatunków występuje poza terenami Nadleśnictwa Żołędowo.

Lasy pokrywają stosunkowo niewielką część Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą, ponadto są rozmieszczone nierównomiernie. Spotyka się je głównie na wysoczyźnie i rzecznych terasach (bory) oraz na zboczach doliny Wisły (grądy i bory mieszane). Lasy parku leżące w granicach Nadleśnictwa Żołędowo to przede wszystkim kompleks leśny ciągnący się wzdłuż krawędzi doliny Wisły w Dolinie Fordońskiej tworzony głównie przez bory i bory mieszane o drzewostanach częściowo przekształconych przez człowieka. Bardziej zróżnicowane fragmenty lasów znajdują się na zboczach między Myślęcinkiem a Fordonem i na północ do Strzelec Dolnych. Znaczna ilość kompleksów leśnych zespołu parków położona jest poza zasięgiem terytorialnym Nadleśnictwa Żołędowo.

Bogactwo świata zwierzęcego to przede wszystkim liczne gatunki ptaków. Dolina Dolnej Wisły jest jedną z ważniejszych ostoi awifauny w kraju i kluczowym korytarzem ekologicznym o randze europejskiej. Na terenie Parku w okresie lęgowym odnotowano 123 gatunki ptaków. Dla 65 gatunków stwierdzono gniazdowanie pewne, 50 prawdopodobne, a dla 8 wskazano gniazdowanie możliwe. Wg niektórych źródeł liczba gatunków gniazdujących przekracza 150. Z grupy gatunków zagrożonych wyginięciem w Europie na terenie zespołu parków występuje 16 gatunków. Biorąc pod uwagę grupy gatunków zagrożonych wyginięciem w Polsce, na terenie tym stwierdzono: 1 gatunek skrajnie zagrożony, 6 silnie zagrożonych i 21 zagrożonych. Wyjątkowa wartość faunistyczna doliny stała się podstawą utworzenia Obszaru Specjalnej Ochrony OSO „Dolina Dolnej Wisły" (kod obszaru PLB040003) w ramach sieci Natura 2000 (zobacz kolejny rozdział). Na obszarze występują co najmniej 44 gatunki wymienione są w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Z ważniejszych gatunków występujących na terenie parku można wymienić: bielaczka, bataliona, bielika, błotniaka łąkowego, zbożowego i stawowego, czaplę białą, kraskę, łabędzia czarnodziobego, ohara, ostrygojada, rybitwę białoczelną, białowąsą i czarną, rybołowa i szablodzioba. Podczas wiosennych wylewów tworzą się wyjątkowo korzystne warunki żerowiskowe dla wędrujących siewkowców oraz kaczek, gęsi i traczy. W okresie wędrówek ptaki wodno-błotne występują w bardzo dużych koncentracjach (do 50 000 osobników). Pasy nadrzecznych zarośli stwarzają bardzo dogodne warunki dla jesiennej wędrówki ptaków wróblowych, zwłaszcza pokrzewkowatych (pokrzewek i piecuszka).

Inne grupy zwierząt z obszaru parku nie zostały dokładnie zbadane. Z grupy bezkręgowców podawanych jest ponad 1000 gatunków chrząszczy. Faunę płazów i gadów stanowią prawdopodobnie wszystkie gatunki charakterystyczne dla większości terenu niżu polskiego. Z grupy ssaków spotyka się wydrę i bobra europejskiego oraz kilka gatunków nietoperzy. W ichtiofaunie Wisły występują gatunki chronione m.in. koza (Cobitis taenia), śliz (Noemacheilus barbatulus) i piskorz (Misgurnus fossilis), różanka (Rhodeus sericeus). Ponadto koza, piskorz i boleń zostały wymienione w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Opisane powyżej walory przyrodniczo-krajobrazowe nadwiślańskich obszarów dodatkowo wzbogacają obiekty kulturowe: grodziska wczesnośredniowieczne, założenia pałacowo-parkowe i inne liczne zabytki architektury. Ponadto na obszarze parku kultywowane są tradycje sadownicze (istniejące pozostałości dawnych sadów), pszczelarskie oraz kulinarne (wyrabiane wg dawnych receptur przetwory z owoców).

Obszar Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą jest dobrze zagospodarowany pod względem turystycznorekreacyjnym – wyznaczono liczne szlaki turystyczne (piesze, rowerowe, konne, wodne oraz ścieżki przyrodnicze), prowadzące przez najatrakcyjniejsze obiekty na terenie parku. Dobrze rozwinięta jest również baza noclegowa.